เรื่องราวของเจ้าชายอาทาสมุขแสดงถึงความเฉลียวฉลาดและความสามารถในการมองเห็นความจริง แม้เมื่อถูกทดสอบด้วยการหลอกลวง เขาก็สามารถรู้ทันและตัดสินใจได้อย่างถูกต้อง ปัญญาของเขาทำให้เหล่าอำมาตย์ยอมรับและถวายราชสมบัติให้ ในที่สุดพระเจ้าอาทาสมุขก็สามารถแก้ไขปัญหาของชาวเมืองด้วยปัญญาและใจที่เป็นธรรม

นิทานเรื่องนี้เล่าถึงความรักและความเสียสละของนางเนื้อที่มีต่อพระยาเนื้อ สามีของเธอ เมื่อพระยาเนื้อประสบอันตราย นางเนื้อยอมเสี่ยงชีวิตเพื่อช่วยเขา ความเสียสละของนางเนื้อทำให้นายพรานเกิดความเมตตา เลิกคิดที่จะฆ่าและปล่อยพระยาเนื้อให้เป็นอิสระ

พระเนมิราช กษัตริย์แห่งมิถิลา ทรงตั้งมั่นในความดีอย่างแน่วแน่ ท้าวสักกะจึงส่งมาตลีเชิญพระองค์ขึ้นสวรรค์ พระเนมิราชขอเยี่ยมชมอบายภูมิและสวรรค์ เพื่อให้เห็นผลแห่งบาปและบุญ จากนั้นพระองค์นำสิ่งที่เห็นมาเผยแผ่ให้ประชาชนตระหนักถึงการทำความดีเพื่อหลีกเลี่ยงทุกข์ทรมานและบรรลุสุขภาวะ ท้ายที่สุด เมื่อพระองค์เห็นผมหงอกก็ออกผนวช ละโลกียสุขเพื่อบำเพ็ญธรรมตามอธิษฐาน

อุบาสกมิตตคัณฐกะได้เรียนรู้ความสำคัญของมิตรภาพ เขาเริ่มต้นจากการผูกมิตรกับผู้คนรอบข้าง และขยายวงความสัมพันธ์ไปยังบุคคลที่มีความสำคัญในเมือง จนกระทั่งได้รับความโปรดปรานจากพระมหากษัตริย์และพระพุทธเจ้า ในที่สุดเขาได้แต่งงานกับสตรีงามที่เขาสู่ขอ และบรรลุธรรมขั้นโสดาปัตติผล

พระยานกกุณาละ ผู้ซึ่งมีนางนกดุเหว่า 3,500 ตัวล้อมรอบแต่ไม่เคยพอใจ ขณะที่พระยานกปุณณมุขะ ซึ่งมีนางนกดุเหว่าเพียง 350 ตัวกลับชื่นชมและดูแลอย่างดี วันหนึ่ง พระยานกปุณณมุขะป่วยหนัก นางนกทั้งหลายละทิ้งพระองค์ไปหาพระยานกกุณาละ แต่พระยานกกุณาละตำหนิพวกนางที่ไร้ซึ่งความภักดีและดูแลพระยานกปุณณมุขะจนหายป่วย เรื่องนี้สอนให้เห็นถึงความไม่แน่นอนในใจของคน และการใช้สติปัญญาเลือกคบคนที่ซื่อสัตย์และมั่นคง

พญาสังขปาลนาคราชยึดมั่นในศีลธรรม แม้จะถูกทำร้ายก็ไม่ตอบโต้เพราะกลัวว่าศีลจะเสีย ขณะที่อาฬารดาบสแสดงความเมตตาและกล้าหาญในการช่วยนาคราช และเลือกทางธรรมแทนการยึดติดในสมบัติของนาคพิภพ ทั้งสองตัวละครสะท้อนให้เห็นว่าความยิ่งใหญ่แท้จริงอยู่ที่การควบคุมตนเอง การเสียสละ และการยึดมั่นในธรรม ซึ่งนำพาสู่ความสุขและความสงบในชีวิต

เรื่องราวของพระจันทกุมารเป็นตัวอย่างของความยุติธรรมและความกล้าหาญในการเผชิญกับอันตราย พระจันทกุมารใช้ปัญญาและความกรุณาเพื่อแก้ไขสถานการณ์ร้ายแรง แม้จะมีศัตรูร้ายอย่างกัณฑหาลที่พยายามทำลาย พระองค์ก็ยังสามารถรักษาความสงบสุขและความยุติธรรมให้กับประชาชนได้ในที่สุด

ปัญจาวุธกุมาร ชายหนุ่มผู้กล้าหาญและมีปัญญา ใช้ทั้งอาวุธและสติปัญญาต่อสู้กับยักษ์สิเลสโลมผู้ดุร้าย แม้จะไม่มีอาวุธทำลายยักษ์ได้ แต่ด้วยการใช้ปัญญาและการพูดจาอันชาญฉลาด ปัญจาวุธกุมารทำให้ยักษ์กลับใจและสัญญาว่าจะไม่ทำร้ายผู้ใดอีก เรื่องนี้สอนให้เห็นถึงความสำคัญของความไม่ย่อท้อและการใช้สติปัญญาในการเผชิญหน้ากับปัญหา

อาฬวกชาดก เป็นเรื่องราวของอาฬวกยักษ์ ผู้ดุร้ายที่เคยกินมนุษย์เป็นอาหารตามสัญญาที่ให้ไว้กับพระเจ้าอาฬวกะ เมืองอาฬวีตกอยู่ในความหวาดกลัวเพราะการกระทำของยักษ์ผู้นี้ แต่ด้วยพระเมตตาและปัญญาของพระพุทธเจ้า พระองค์ทรงแสดงธรรมโปรดอาฬวกยักษ์จนยักษ์กลับใจเป็นผู้มีศีลธรรม บรรลุโสดาปัตติผล ยุติการเบียดเบียนผู้อื่น นำความสงบสุขกลับคืนสู่เมืองอาฬวี ทำให้ประชาชนอยู่ร่วมกันอย่างสันติ

มโหสถชาดกเล่าเรื่องของมโหสถกุมาร ผู้มีสติปัญญาเฉียบแหลมและสามารถแก้ไขปัญหาต่าง ๆ ด้วยความรอบคอบ แม้จะถูกอิจฉาริษยาและใส่ร้ายจากคนรอบข้าง แต่ด้วยปัญญาบารมี มโหสถสามารถฟันฝ่าอุปสรรคและนำพาตนเองสู่ความสำเร็จได้

ในอดีตกาล มีพราหมณ์ผู้หนึ่งที่ฆ่าแพะเพื่อบูชามตกภัต แต่แพะตัวนั้นระลึกได้ถึงกรรมเก่าที่มันเคยฆ่าแพะเมื่อครั้งเป็นมนุษย์ จึงถูกลงโทษด้วยการถูกตัดศีรษะใน 499 ชาติ ชาติสุดท้ายนี้มันจึงหัวเราะเพราะจะพ้นจากทุกข์ แต่ร้องไห้เพราะห่วงพราหมณ์ที่จะต้องได้รับทุกข์เช่นเดียวกัน พระโพธิสัตว์ในฐานะรุกขเทวดาแสดงธรรมให้มหาชนละเว้นจากการทำบาป

สัตตปัตตชาดกเล่าเรื่องของมานพหนุ่มที่ไม่เข้าใจความหวังดีของมารดาที่กลับชาติมาเกิดเป็นสุนัขจิ้งจอก และได้พยายามเตือนเขาถึงอันตรายจากโจร สุดท้าย เมื่อมานพหนุ่มถูกโจรจับตัว โจรได้คืนทรัพย์สินให้เขาพร้อมบอกความจริงว่า นกกระไนที่ร้องเพลงอย่างที่เขาคิดว่ามีโชคดีนั้น แท้จริงแล้วคือการส่งสัญญาณให้โจรปล้น